Propolis - co to jest? Skład i zastosowanie

Propolis, zwany również kitem pszczelim, jest niezwykłym produktem stworzonym przez pszczoły. Choć nie jest tak dobrze znany jak miód, ma wiele unikalnych właściwości, które sprawiają, że jest cenny zarówno dla pszczół, jak i ludzi. W tym artykule omówimy, czym jest propolis, jak wygląda i smakuje, z czego się składa, jak pszczoły go pozyskują, do czego jest potrzebny pszczołom, jakie ma właściwości oraz jak go stosować.

Co to jest propolis?

Propolis, znany również jako kit pszczeli, to żywiczna substancja zbierana przez pszczoły z pąków drzew i innych roślin. Pszczoły przetwarzają te surowce, dodając do nich własne enzymy i wosk, tworząc w ten sposób lepki materiał, który używają do uszczelniania ula i ochrony przed bakteriami oraz innymi patogenami.

Jak wygląda i smakuje propolis?

Propolis zazwyczaj ma kolor brązowy, ale jego odcień może się różnić w zależności od źródła roślinnego. Może być czarny, pomarańczowy, ciemnofioletowy, a nawet zielony. Jego konsystencja jest lepka, zwłaszcza w cieplejszych temperaturach, natomiast w niższych staje się twardy i kruchy. Smak kitu pszczelego jest ostry, cierpki i gorzkawy, a dłuższe żucie powoduje znieczulenie błon śluzowych jamy ustnej.

Skład propolisu: Jakie substancje i składniki odżywcze zawiera?

Kit pszczeli składa się głównie z żywic, wosków pszczelich, olejków eterycznych, pyłku kwiatowego oraz różnych substancji organicznych i mineralnych. Oto główne składniki surowego kitu pszczelego:

• Żywice (średnio 50%): Zawierają związki fenolowe, flawonoidy i kwasy aromatyczne.
• Wosk pszczeli (średnio 22%): Mieszanka wosków roślinnych i pszczelich.
• Olejki eteryczne (średnio 10%): Substancje zapachowe i antybakteryjne.
• Pyłek kwiatowy (średnio 8%): Źródło białka i witamin.
• Substancje organiczne i mineralne: Minerały, witaminy i enzymy.

Obecnie surowy propolis jest używany bardzo rzadko. Dla celów leczniczych, dietetycznych i kosmetycznych używa się go w postaci zagęszczonego ekstraktu (EEP). Taki ekstrakt zawiera m.in.:

• związki aromatyczne i alifatyczne, w tym flawonoidy, kwasy fenolowe i estry kwasów fenolowych,
• substancje lipidowo-woskowe,
• biopierwistki (m.in. glin, żelazo, krzem, miedź, cynk, mangan, selen),
• inne substancje (m.in. kwasy aromatyczne i ich estry, kwasy alifatyczne, fenole, inne związki aromatyczne, terpeny i sekwiterpeny, benzopirany, sterole oraz białka i enzymy).

Proces pozyskiwania propolisu przez pszczoły

1. Zbieranie surowców: Pszczoły zbierają żywice i balsamiczne substancje z pąków drzew takich jak topole, brzozy, sosny, jodły oraz z innych roślin.
2. Transport do ula: Żywice są transportowane w koszyczkach na trzeciej parze odnóży pszczół.
3. Przetwarzanie: W ulu żywice są przetwarzane przez pszczoły robotnice, które dodają do nich ślinę i wosk, tworząc lepką masę.
4. Aplikacja: Pszczoły używają kitu do uszczelniania szczelin w ulu, dezynfekcji gniazda oraz mumifikowania intruzów.

Do czego propolis jest potrzebny pszczołom?

Propolis pełni wiele ważnych funkcji w ulu:

• Dezynfekcja: Zabija bakterie, wirusy i grzyby, utrzymując zdrowie kolonii.
• Uszczelnianie: Uszczelnia szczeliny i otwory, chroniąc ul przed zimnem i intruzami.
• Wzmacnianie konstrukcji ula: Za pomocą propolisu pszczoły przymocowują plastry do beleczek ramek oraz pokrywają cienką warstwą całe wnętrze ula oraz komórek plastra, które są przeznaczone do czerwienia.
• Mumifikacja: Pokrywa martwe organizmy, takie jak myszy lub obce owady, które dostały się do ula, zapobiegając rozkładowi i pełniąc rolę higienizacyjną.
• Regulacja wielkości wlotka: Ułatwia kontrolę nad dostępem do ula.

Właściwości kitu pszczelego

Kit pszczeli ma szeroki zakres właściwości zdrowotnych, które czynią go cennym w medycynie naturalnej:

• Przeciwdrobnoustrojowe (antybakteryjne): Zabija bakterie, wirusy i grzyby.
• Przeciwzapalne: Redukuje stany zapalne i ból.
• Przeciwutleniające: Chroni komórki przed uszkodzeniem przez wolne rodniki.
• Regenerujące: Przyspiesza gojenie się ran i regenerację tkanek.
• Immunomodulujące: Wzmacnia układ odpornościowy.
• Miejscowo znieczulające.

Czytaj więcej: Na co pomaga propolis? Jak go stosować? Właściwości kitu pszczelego.

Jak stosować propolis?

Kit pszczeli można stosować na wiele sposobów:

• Wewnętrznie: Jako suplement diety w formie tabletek, kapsułek lub ekstraktu.
• Zewnętrznie: W formie maści, kremów lub płynów do przemywania ran.
• Inhalacje: Do leczenia infekcji dróg oddechowych.
• Płukanki: Do higieny jamy ustnej.

Czytaj więcej: Nalewka z propolisu. Jak ją zrobić?

Zastosowanie kitu pszczelego w praktyce

Propolis jest ceniony nie tylko przez pszczelarzy, ale także przez lekarzy i kosmetologów. Jego właściwości przeciwdrobnoustrojowe i przeciwzapalne sprawiają, że jest skuteczny w leczeniu infekcji skóry, ran, aft, bólu gardła oraz chorób przyzębia. Ponadto, jego działanie przeciwutleniające pomaga w ochronie skóry przed starzeniem się.

Odpowiedzi na najczęstsze pytania

Czym różni się propolis od kitu pszczelego?

Niczym, to ta sama substancja. Niektórzy mogą błędnie uważać, że kit pszczeli to tylko żywica bez dodatku wosku, ale to nieprawda.

Czy propolis zawsze jest zdrowy?

Nie zawsze. Jeśli pszczoły zbiorą zanieczyszczone żywice, np. z asfaltu, może być szkodliwy. Ważne jest, aby kupować propolis przebadany pod kątem obecności niebezpiecznych substancji.

Jakie kolory może mieć propolis?

Może mieć różne kolory w zależności od roślin, z których został zebrany: brązowy, czarny, pomarańczowy, ciemnofioletowy, zielony i czerwony.

Czy pszczoły używają propolisu do mumifikacji?

Tak, pszczoły używają kitu pszczelego do pokrywania martwych organizmów, takich jak myszy, które przedostały się do ula, zapobiegając ich rozkładowi.

Czy propolis był używany w starożytności?

Tak, był używany od starożytności do leczenia ran, infekcji oraz w kosmetyce.

Jakie są główne składniki propolisu?

Propolis składa się głównie z żywic, wosków pszczelich, olejków eterycznych, pyłku kwiatowego oraz różnych substancji organicznych i mineralnych.

Podsumowanie

Propolis jest niezwykle cennym produktem pszczelim, posiadającym liczne właściwości zdrowotne. Stosowany zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie, może pomóc w leczeniu wielu dolegliwości. Dzięki swojej naturalnej mocy przeciwdrobnoustrojowej, przeciwzapalnej i przeciwutleniającej, propolis znajduje szerokie zastosowanie w medycynie i kosmetyce. Pamiętajmy jednak, aby wybierać produkty przebadane i bezpieczne.

Wpis ma charakter informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Literatura:

prof. dr hab. Bogdan Kędzia, mgr Elżbieta Hołderna-Kędzia, "Powstawanie, pozyskiwanie i skład chemiczny propolisu", Pasieka 4/2016,

prof. dr hab. Bogdan Kędzia, mgr Elżbieta Hołderna-Kędzia, "Właściwości biologiczne propolisu", Pasieka 5/2016,

Piątek Michał, "Propolis (kit pszczeli) - pochodzenie, sposoby jego pozyskiwania oraz zastosowanie", Porady Pasieczne Michała Piątka, Wydawnictwo Pasieka, 2016,

Martyna Walerowicz, "365 faktów o pszczołach", Wydawnictwo Pasieka, 2019,

mgr Elżbieta Hołderna-Kędzia, prof. dr hab. Bogdan Kędzia, "Immunostymulujące właściwości propolisu", Pasieka 2/2022.